دیابت در کودکان یک بیماری مزمن است که بیشتر در سنین کودکی و نوجوانی شروع می‌شود. در این بیماری، سطح قند خون بالا می‌رود و بدن قادر به کنترل آن نیست. دیابت در کودکان به دو نوع تقسیم می‌شود:
انواع دیابت
1. دیابت نوع یک:
دیابت نوع ۱ در کودکان و نوجوانان، یک بیماری مزمن است که به دلیل ناتوانی پانکراس در تولید انسولین ایجاد می‌شود. این بیماری نیازمند دخالت درمانی و کنترل دقیق است و در صورت نادیده گرفتن مشکلات آن، می‌تواند به عوارض جدی منجر شود.
2. دیابت نوع دو:
دیابت نوع ۲ در کودکان کمتر شایع است ولی در چندین سال اخیر، شیوع آن در بین کودکان افزایش یافته است. در دیابت نوع ۲، بدن به اندازه کافی انسولین تولید می‌کند، اما گیرنده‌های سلولی هورمون انسولین به درستی کار نمی‌کنند. به عبارت دیگر، انسولین موجود در بدن کودک کافی است، اما بدن نمی‌تواند به درستی از آن استفاده کند.
علت دیابت نوع یک
دیابت نوع یک در کودکان یک بیماری خود ایمنی است که به دلیل نابودی خودکار سلول‌های بتا در جزایر لانگرهانز پانکراس، که انسولین تولید می‌کنند، رخ می‌دهد. این بیماری ناشی از ترکیب عوامل ژنتیکی و محیطی است. اگرچه ژنتیک در بروز دیابت نوع یک در کودکان نقشی دارد، اما این بیماری به طور کلی به عنوان یک بیماری خود ایمنی تلقی می‌شود و عوامل محیطی مانند عفونت‌ها، تنش و تغذیه نادرست نیز می‌تواند در بروز این بیماری نقش داشته باشند.
در دیابت نوع یک، سیستم ایمنی بدن به اشتباه به سلول‌های بتا در جزایر لانگرهانز حمله می‌کند و آنها را تخریب می‌کند که باعث کاهش تولید انسولین در بدن می‌شود. بنابراین، کودکان مبتلا به دیابت نوع یک باید انسولین را به هنگام و مطابق با دستور پزشک خود تزریق کنند تا سطح قند خون در بدنشان تنظیم شود.
در مورد انتقال بیماری از والدین به فرزندان در دیابت نوع یک، در واقع این بیماری به صورت ژنتیکی ارث برده نمی‌شود، اما برخی ژن‌ها می‌توانند در افزایش احتمال بروز دیابت نوع یک در فرزندان نقش داشته باشند. به همین دلیل، در مواردی که یکی از والدین دیابت نوع یک داشته باشد، احتمال بروز دیابت نوع یک در فرزندان بیشتر است.
علت دیابت نوع دو
دیابت نوع دو در کودکان در حال حاضر به عنوان یک مشکل رو به افزایش در جوامع جهان شناخته می‌شود. این بیماری ناشی از مقاومت به انسولین است که به طور عمده به دلیل عادات نامناسب غذایی و نداشتن فعالیت ورزشی مناسب در کودکی رخ می‌دهد.
مقاومت به انسولین به معنی عدم توانایی بدن در بهره‌مندی بهینه از انسولین است که در پاسخ به غذا بوجود می‌آید. در دیابت نوع دو، بدن کودکان انسولین را به خوبی تولید می‌کند، اما به دلیل مقاومت به آن، قادر به استفاده از آن به صورت صحیح نیست. این مقاومت معمولاً به دلیل چربی‌های اضافی در بدن و افزایش وزن بیش از حد در کودکان رخ می‌دهد.
عوامل دیگری که ممکن است در بروز دیابت نوع دو در کودکان نقش داشته باشند عبارتند از:
1. ژنتیک:
برخی افراد از نظر ژنتیکی برای بروز دیابت نوع دو در خطر بیشتری هستند. اگرچه این عامل در بروز دیابت نوع دو در کودکان نقشی دارد، اما به طور کلی، بیشترین عامل بروز دیابت نوع دو در بزرگسالان محسوب می‌شود.
2. عوامل محیطی:
برخی عوامل محیطی نظیر استفاده از داروهای خاص و عدم تحرک هم می‌توانند در بروز دیابت نوع دو در کودکان نقش داشته باشند.
علائم دیابت نوع یک
1. افزایش تشنگی:
یکی از علائم شایع دیابت نوع ۱ در کودکان افزایش تشنگی است. به عبارت دیگر، کودکان مبتلا به دیابت نوع ۱ ممکن است احساس خشکی دهان و تشنگی شدیدی کنند و به صورت مداوم آب بخورند. این علائم به دلیل افزایش سطح قند خون در بدن کودکان است که بدن برای تعادل سطح قند خون، به دنبال مصرف مایعات بیشتر است.
2. افزایش دفع ادرار:
افزایش دفع ادرار، یکی دیگر از علائم شایع دیابت نوع ۱ در کودکان است. بدن کودکان مبتلا به دیابت نوع ۱ نمی‌تواند قند را به درستی دریافت کند و به جای آن، این قند به سمت ادرار کشیده می‌شود. به همین دلیل، کودکان مبتلا به دیابت نوع ۱، بیشتر از حد نیاز به ادرار کردن خواهند داشت.
3. احساس گرسنگی مداوم:
افزایش تشنج و احساس گرسنگی مداوم، نشانه‌های دیگری از دیابت نوع ۱ در کودکان هستند. این علائم ناشی از این است که بدن کودکان نمی‌تواند قند را به درستی دریافت کند و در صورت نیاز به انرژی، بدن به سمت چربی‌های ذخیره شده در بدن به جای قند می‌روید که باعث افزایش تشنج و احساس گرسنگی مداوم می‌شود.
4. کاهش وزن:
کاهش وزن، یکی دیگر از علائم دیابت نوع ۱ در کودکان است. به دلیل ناتوانی بدن در دریافت قند، بدن کودکان به سمت چربی‌های ذخیره شده در بدن به جای قند می‌روید که باعث کاهش وزن می‌شود.
5. خستگی:
خستگی و افزایش خواب نیز می‌تواند یکی از علائم دیابت نوع ۱ در کودکان باشد. این علایم ناشی از ناتوانی بدن در دریافت قند و در نتیجه کاهش انرژی است.
6. تحریک‌پذیری عصبی:
تحریک‌پذیری عصبی یا بی قراری، یکی دیگر از علائم دیابت نوع ۱ در کودکان است که ناشی از افزایش سطح قند خون در بدن است. این علایم ممکن است باعث اضطراب و تحریک‌پذیری در کودکان شود.
7. احساس بوی میوه در دهان هنگام تنفس:
احساس بوی میوه در دهان هنگام تنفس، یکی دیگر از علائم دیابت نوع ۱ در کودکان است. به دلیل افزایش سطح قند خون در بدن کودکان، بدن به سمت تولید بیشتر اسیدهای آلفا-هیدروکسی برای تعادل pH خون می‌روید که باعث ایجاد بوی میوه در دهان می‌شود.
8. تاری دید:
تاری دید، نشانه دیگری از دیابت نوع ۱ در کودکان است که نشان‌دهنده افزایش قند خون در بدن کودکان است. افزایش قند خون، باعث تغییر در شکل لنز چشم شده و باعث تاری دید می‌شود. این علائم نیاز به مداخله پزشکی فوری دارند.
علائم دیابت نوع دو
1. تکرر ادرار به‌خصوص در شب:
تکرر ادرار به‌خصوص در شب، یکی از علائم دیابت نوع دو در کودکان است. در دیابت نوع دو، بدن کودکان احتمالاً به اندازه کافی انسولین تولید می‌کند، اما ناتوان در استفاده بهینه از آن دارد و به همین دلیل قند در خون بالا می‌رود، که باعث تکرر مکرر ادرار در کودکان می‌شود.
2. افزایش تشنگی:
افزایش تشنگی نیز یکی از علائم دیابت نوع دو در کودکان است. این علائم به دلیل افزایش سطح قند خون در بدن کودکان است که بدن برای تعادل سطح قند خون، به دنبال مصرف مایعات بیشتر است.
3. خستگی بیش‌ازحد:
خستگی بیش‌ازحد و کاهش انرژی، یکی دیگر از علائم دیابت نوع دو در کودکان است. این علایم ناشی از این است که بدن کودکان نمی‌تواند به درستی از قند استفاده کند و در نتیجه برای تولید انرژی به سمت چربی‌ها در بدن می‌روند که باعث خستگی و کاهش انرژی می‌شود.
4. کاهش وزن غیر قابل توضیح:
کاهش وزن غیر قابل توضیح، یکی دیگر از علائم دیابت نوع دو در کودکان است. این علایم نشان‌دهنده این است که بدن کودکان به سمت چربی‌های ذخیره شده در بدن به جای قند می‌روند که باعث کاهش وزن می‌شود.
5. احساس خارش در اطراف اندام تناسلی (احتمالاً به‌دلیل عفونت قارچی):
احساس خارش در اطراف اندام تناسلی نیز ممکن است یکی از علائم دیابت نوع دو در کودکان باشد. علت این علائم احتمالاً عفونت قارچی است که بیشتر در کودکان مبتلا به دیابت نوع دو رخ می‌دهد.
6. بهبود آهسته بریدگی‌ها یا زخم‌ها:
بهبود آهسته بریدگی‌ها یا زخم‌ها، نشانه دیگری از دیابت نوع دو در کودکان است. این علایم ممکن است نشان‌دهنده آسیب به عروق و اعصاب باشد که به دلیل افزایش سطح قند خون در بدن کودکان رخ می‌دهد.
7. تاری دید در نتیجه خشکی چشم:
تاری دید در نتیجه خشکی چشم، نیز ممکن است یکی از علائم دیابت نوع دو در کودکان باشد. این علایم نشان‌دهنده این است که بدن کودکان قادر به تعادل سطح قند خون در بدن نیست و برای اینکه سطح قند خون را کاهش دهد، از انبوه مایعات بدن استفاده می‌کند که باعث کاهش میزان مایع در بدن و خشکی چشم می‌شود. در صورتی که کودکان شما از این علائم رنج می‌برند، بهتر است به پزشک مراجعه کنید تا تشخیص درست و درمان مناسب را دریافت کنند.
عواملی که ریسک بروز دیابت را افزایش می دهند
1. زایمان زودرس:
برخی تحقیقات نشان داده‌اند که زایمان زودرس می‌تواند ریسک بروز دیابت نوع ۱ در کودکان را افزایش دهد. اما، برای اینکه این ریسک کمتر شود، می‌توان به کاهش عوامل خطری مانند عفونت‌های دوران بارداری و مصرف داروهای ضد التهاب کمک کرد.
2. ابتلا مادر به دیابت بارداری:
ابتلا مادر به دیابت بارداری می‌تواند ریسک بروز دیابت نوع ۲ در کودکان را افزایش دهد. در صورتی که مادر در دوران بارداری دچار دیابت بارداری شده باشد، ممکن است نوزاد در ریسک بالاتری برای بروز دیابت نوع ۲ قرار داشته باشد. اما با کنترل دیابت بارداری و توجه به تغذیه ویژه در این دوران، می‌توان به کاهش این ریسک کمک کرد.
3. ابتلا والدین به دیابت:
اگر یکی از والدین دیابت داشته باشد، احتمال بروز دیابت نوع ۱ یا ۲ در فرزندان بیشتر است. اما این موضوع نشان دهنده وجود ژن‌های مشترک در خانواده نیست؛ بلکه به دلیل وجود عوامل مشترک مانند عادات غذایی و فعالیت بدنی کم.
4. رژیم غذایی نادرست:
مصرف مواد غذایی با شکر، چربی و کربوهیدرات‌های ساده می‌تواند به افزایش خطر بروز دیابت نوع ۲ در کودکان منجر شود. برای کاهش این ریسک، توصیه می‌شود تا کودکان به شکل متعادلی از مواد غذایی با ارزش غذایی بالا استفاده کنند و از مواد غذایی با شکر و چربی بالا کمتر استفاده کنند.
5. کم‌تحرکی و بی‌تحرکی:
کم‌تحرکی و بی‌تحرکی می‌تواند به افزایش خطر بروز دیابت نوع ۲ در کودکان منجر می‌شود. فعالیت بدنی منظم و ورزش می‌تواند به کاهش این ریسک کمک کند.
6. اضافه وزن:
اضافه‌وزن و چاقی می‌تواند به افزایش خطر بروز دیابت نوع ۲ در کودکان منجر شود. کاهش وزن و حفظ وزن سالم می‌تواند به کاهش این ریسک کمک کند.
7. فشار خون بالا:
فشار خون بالا در کودکان می‌تواند به افزایش خطر بروز دیابت نوع ۲ منجر شود. کنترل فشار خون و کاهش مصرف نمک می‌تواند به کاهش این ریسک کمک کند.
8. کلسترول بالا:
کلسترول بالا در کودکان می‌تواند به افزایش خطر بروز دیابت نوع ۲ منجر شود. کنترل کلسترول با تغذیه مناسب و ورزش می‌تواند به کاهش این ریسک کمک کند.
9. سندرم تخمدان پلی‌کیستیک:
سندرم تخمدان پلی‌کیستیک یک بیماری هورمونی است که می‌تواند به افزایش خطر بروز دیابت نوع ۲ در کودکان منجر شود. درمان درست سندرم تخمدان پلی‌کیستیک با کاهش علائم بیماری می‌تواند به کاهش این ریسک کمک کند.
نحوه تشخیص دیابت
1. آزمایش A1C:
این آزمایش میزان قند خون متوسط بیمار در سه ماه گذشته را نشان می‌دهد. در صورتی که میزان A1C بیشتر از حد معمول باشد، نشان دهنده بروز دیابت در گذشته است و در صورتی که بیش از سه بار A1C بیشتر از حد معمول باشد، نشان دهنده وجود دیابت است.
2. آزمایش قندخون ناشتا (FBS):
در این آزمایش، میزان قند خون در حالت ناشتا اندازه گیری می‌شود. در صورتی که میزان قند خون بیشتر از حد معمول باشد، نشان دهنده وجود دیابت است.
3. آزمایش تحمل گلوکز (OGTT):
در این آزمایش، بیمار باید پس از مصرف مقدار مشخصی گلوکز، میزان قند خون خود را در زمان‌های مختلف اندازه گیری کند. در صورتی که میزان قند خون بیمار در زمان ۲ ساعت پس از مصرف گلوکز بیشتر از حد معمول باشد، نشان دهنده وجود دیابت است.
4. آزمایش قند خون دوساعته (2HPP):
در این آزمایش، میزان قند خون در حالت ناشتا و دو ساعت پس از مصرف مقدار مشخصی گلوکز اندازه گیری می‌شود. در صورتی که میزان قند خون دو ساعت پس از مصرف گلوکز بیشتر از حد معمول باشد، نشان دهنده وجود دیابت است.
5. آزمایش قند خون تصادفی:
در این آزمایش، میزان قند خون در هر زمانی از روز اندازه گیری می‌شود. این آزمایش به عنوان یک روش تشخیص دیابت به کار می‌رود، اما برای تشخیص دقیق‌تر دیابت، آزمایش‌های دیگری مثل FBS و OGTT نیز لازم است.
عوارض عدم درمان دیابت نوع یک
برخی از عوارض عدم درمان دیابت در کودکان عبارتند از:
1. کتواسیدوز:
در این وضعیت، بدن به دلیل قطع شدن انسولین، به جای استفاده از قند به عنوان منبع انرژی، چربی‌های بدن را به انرژی تبدیل می‌کند. این فرآیند باعث تولید کتون‌ها می‌شود که ممکن است به مغز و سایر اعضای بدن آسیب برساند.
2. هیپوگلیسمی:
در این حالت، سطح قند خون بسیار پایین می‌رود که ممکن است موجب لرزش، تعریق، سردرد، تاری دید و در نهایت افتادن به کما شود.
3. آسیب به سیستم عصبی:
این بیماری می‌تواند به آسیب دائمی به سیستم عصبی کودک منجر شود و باعث عوارضی مانند ناتوانی حرکتی، ناتوانی بینایی، مشکلات شنوایی و مشکلات رشدی شود.
4. مشکلات قلبی:
دیابت نوع 1 در کودکان می‌تواند باعث آسیب به عروق خونی و قلب شود که در نهایت می‌تواند به بیماری‌های قلبی منجر شود.
5. مشکلات کلیوی:
دیابت نوع 1 می‌تواند باعث آسیب به کلیه‌ها شود که در نهایت می‌تواند به بیماری‌های کلیوی منجر شود.
عوارض عدم درمان دیابت نوع دو
برخی از عوارض عدم درمان دیابت نوع 2 در کودکان عبارتند از:
1. مشکلات قلبی:
دیابت نوع 2 در کودکان می‌تواند باعث آسیب به عروق خونی و قلب شود که در نهایت می‌تواند به بیماری‌های قلبی منجر شود.
2. مشکلات کلیوی:
دیابت نوع 2 می‌تواند باعث آسیب به کلیه‌ها شود که در نهایت می‌تواند به بیماری‌های کلیوی منجر شود.
3. مشکلات عصبی:
دیابت نوع 2 می‌تواند باعث آسیب به سیستم عصبی شود که در نهایت می‌تواند به مشکلاتی مانند ناتوانی حرکتی، ناتوانی بینایی، مشکلات شنوایی و مشکلات رشدی منجر شود.
4. مشکلات بینایی:
دیابت نوع 2 می‌تواند باعث آسیب به عروق خونی در چشم شود که در نهایت می‌تواند به نابینایی منجر شود.
5. مشکلات پوستی:
دیابت نوع 2 می‌تواند باعث آسیب به عروق خونی در پوست شود که در نهایت می‌تواند به مشکلات پوستی منجر شود.
پیشگیری از دیابت
پیشگیری از دیابت در کودکان باید از دوران بارداری شروع شود و ادامه پیدا کند تا سالهای نوجوانی. در ادامه، به برخی از راه‌های پیشگیری از دیابت در کودکان اشاره می‌کنیم:
1. تغذیه سالم:
یکی از مهم‌ترین راه‌های پیشگیری از دیابت در کودکان، تغذیه سالم و متنوع است. می‌توانید رژیم غذایی کودک خود را با توجه به نیازهای او و توصیه‌های متخصصان تغذیه تنظیم کنید.
2. ورزش و فعالیت بدنی:
ورزش و فعالیت بدنی می‌تواند به کاهش خطر دیابت در کودکان کمک کند. باید برنامه ورزشی کودک با مشورت پزشک و متخصص فیزیوتراپی تعیین شود.
3. کنترل وزن:
چاقی یکی از عوامل خطر دیابت در کودکان است. کنترل وزن با توجه به رژیم غذایی سالم و فعالیت بدنی، می‌تواند به کاهش خطر دیابت در کودکان کمک کند.
4. بررسی خانوادگی:
اگر در خانواده کودک شما دیابت وجود دارد، باید با پزشک مشورت کنید و در صورت لزوم آزمایش‌های مورد نیاز انجام شود.
5. کاهش مصرف قند و نوشابه:
مصرف بیش از حد قند و نوشابه می‌تواند به افزایش خطر دیابت در کودکان منجر شود. باید سعی کنید مصرف قند و نوشابه را کاهش دهید.
6. بررسی وضعیت سلامتی:
باید به دوره‌های منظم وضعیت سلامتی کودک خود را بررسی کنید و در صورت وجود علائمی از جمله ادرار بیش از حد، عطش شدید، خستگی و… با پزشک مشورت کنید.
7. پیگیری وضعیت سلامتی بعد از تولد:
کودکانی که در دوران نوزادی دچار بیش‌فعالی، کم‌فعالی، زایمان قبل از موعد، وزن کم تولد یا وزن بیش از حد تولد شده‌اند، باید در دوران بعدی نیز به صورت دقیق پیگیری شوند.
درمان دیابت
درمان دیابت در کودکان شامل ترکیبی از درمان دارویی، تغییر رژیم غذایی و زندگی فعال است. در ادامه، به برخی از راه‌های درمان دیابت در کودکان اشاره می‌کنیم:
1. مصرف انسولین:
انسولین یک هورمون است که توسط سلول‌های بتای جزایر لانگرهانس در لوزالمعده ترشح می‌شود. در بیماران دیابت نوع 1، بدلیل اختلال در تولید این هورمون، باید انسولین به صورت تزریقی و در دوز‌های منظم مصرف شود. در بیماران دیابت نوع 2، ممکن است نیاز به مصرف انسولین در برخی موارد داشته باشند.
2. داروهای خوراکی:
برخی داروها مانند متفورمین و سولفونیل‌شامل، می‌توانند در مدیریت دیابت کمک کنند. این داروها معمولاً برای کودکان دیابت نوع 2 تجویز می‌شوند.
3. تغییر رژیم غذایی:
تغییر در رژیم غذایی باعث کاهش سطح قند خون و بهبود کنترل دیابت می‌شود. باید به دقت بررسی شود که چه میزان قند، چربی، پروتئین و فیبر در رژیم غذایی کودکان دیابتی موجود است و چگونه می‌توان آنها را تنظیم کرد.
4. فعالیت بدنی:
فعالیت بدنی می‌تواند باعث کاهش سطح قند خون و بهبود کنترل دیابت شود. برنامه فعالیت بدنی کودک باید با مشورت پزشک و متخصص فیزیوتراپی تعیین شود.
علاوه بر این، نظارت دقیق بر سطح قند خون، تعیین میزان سطح قند خون با استفاده از دستگاه‌های تست قند خون، و نظارت بر وزن و فشار خون نیز از اهمیت بالایی برخوردار است.
درمان با طب سنتی
لازم به ذکر است که به دلیل عدم وجود اطلاعات کافی و استاندارد در مورد اثرات دارویی گیاهان در درمان دیابت، توصیه می‌شود که هرگونه تصمیم در مورد درمان دیابت با گیاهان با متخصصان پزشکی مشورت شود. در زیر به برخی از گیاهانی که ممکن است برای درمان دیابت در کودکان استفاده شوند، اشاره شده است:
1. گیاه کلپوره:
دمنوش گیاه کلپوره ممکن است در کاهش سطح قند خون موثر باشد. با این حال، با توجه به این که این گیاه می‌تواند باعث کاهش فشار خون شود، قبل از مصرف آن باید با پزشک مشورت کنید.
2. گیاه پونه کوهی:
دمنوش گیاه پونه کوهی می‌تواند باعث کاهش سطح قند خون شود. با این حال، با توجه به این که این گیاه ممکن است باعث تحریک معده و روده شود، باید با پزشک مشورت کنید.
3. گیاه نعنا:
دمنوش گیاه نعنا ممکن است در کاهش سطح قند خون موثر باشد. با این حال، این گیاه می‌تواند باعث تحریک معده و روده شود و به همین دلیل باید با پزشک مشورت کنید.
4. گیاه مریم گلی:
دمنوش گیاه مریم گلی ممکن است در کنترل سطح قند خون موثر باشد. با این حال، باید با پزشک مشورت کنید، زیرا این گیاه می‌تواند باعث افزایش فشار خون شود.
5. گیاه بوقناق:
برخی مطالعات نشان داده‌اند که دمنوش گیاه بوقناق ممکن است در کاهش سطح قند خون موثر باشد. با این حال، باید با پزشک مشورت کنید.
6. گیاه گزنه:
برخی مطالعات نشان داده‌اند که دمنوش گیاه گزنه ممکن است در کاهش سطح قند خون موثر باشد. با این حال، باید با پزشک مشورت کنید.
7. برگ درخت گردو:
برخی مطالعات نشان داده‌اند که دمنوش برگ درخت گردو ممکن است در کاهش سطح قند خون موثر باشد. با این حال، باید با پزشک مشورت کنید.
8. برگ گیاه قره قاط:
برخی مطالعات نشان داده‌اند که دمنوش برگ گیاه قره قاط ممکن است در کاهش سطح قند خون موثر باشد. با این حال، باید با پزشک مشورت کنید، زیرا ممکن است با توجه به ویژگی‌های شخصیتی هر کودک، مصرف این گیاه برای برخی افراد مشکلاتی را به دنبال داشته باشد.